Zelfreflectie wordt sterk overschat!

Onderzoekers wijzen op een gebrek aan stevig empirisch bewijs dat zelfreflectie daadwerkelijk effectief is voor zowel studenten als professionals (Luken, 2018; Geenen, 2017; Voogd & Kuyvenhoven, 2010; Korthagen, 2010; Lyons, 2010; Cornford, 2002). Zelfs Korthagen (2010), wiens reflectiemodel veel studenten kennen, geeft aan dat hoewel (leraren)opleidingen de nadruk leggen op reflectie, er onvoldoende bewijs is dat dit daadwerkelijk effectief is.

De schaduwzijde van zelfreflectie

In mijn ervaring binnen het hoger onderwijs worden studenten vanaf het begin van hun studie aangemoedigd tot verschillende vormen van reflectie, wat soms leidt tot weerstand. Reflectie kan het leerproces bevorderen, maar ook belemmeren. Soms leidt het zelfs tot negatieve effecten zoals piekeren en een vertekend zelfbeeld bij studenten (Luken, 2011). Ook kan te vroege reflectie verkeerde denkgewoonten en zelfbeelden bevorderen, met mogelijke gevolgen als verwarring en depressie. Hersenonderzoek toont aan dat veel jongeren nog niet klaar zijn om op dit 'metacognitieve' niveau over zichzelf na te denken en hebben de neiging tot zwart-witdenken.

Focus op kwaliteit voor optimaal leren

Studenten voelen zich vaak overweldigd door de constante stroom van reflectieverslagen, wat zelden leidt tot zinvolle leerresultaten (Kinkhorst, 2002). Dit komt doordat studenten vaak niet begrijpen wat reflectie inhoudt of hoe ze het moeten doen, hoewel het al wordt onderwezen in het voortgezet onderwijs (VMBO, HAVO, Atheneum) (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2007). Daarom moeten wij als docenten (nog) beter uitleggen wat reflectie werkelijk kan betekenen voor jonge professionals en hoe het hen kan helpen. Experts waarschuwen dat het idee dat studenten al kunnen reflecteren te snel wordt aangenomen, zonder voldoende begeleiding en feedback.

Reflectie kan een waardevol middel zijn, maar de nadruk moet liggen op kwaliteit boven kwantiteit. Door een gerichte aanpak en individueel maatwerk kunnen we de effectiviteit van reflectie vergroten en de weerstand van studenten verminderen.

Begeleiding door docent essentieel om AI-gegenereerde reflecties te voorkomen

Als we er niet in slagen om aan studenten uit te leggen waarom en wanneer zelfreflectie gunstig voor hen is, wordt het een zinloze taak. In plaats daarvan zullen reflecties dan door ChatGPT worden gegenereerd. Uit een kleinschalig Australisch onderzoek blijkt dat ChatGPT in staat is hoogwaardige reflecties te genereren die de door studenten geschreven reflecties overtreffen op alle beoordelingscriteria (Li et al., 2023). Menselijke beoordelaars kunnen niet nauwkeurig onderscheiden of de reflecties gegenereerd zijn door ChatGPT of door studenten. Het kan moeilijk zijn voor docenten om te bepalen of een reflectie daadwerkelijk representatief is voor de ervaringen en inzichten van de student, of dat het simpelweg een product is van AI.

Daarom, reflectie kan waardevol zijn bij de ontwikkeling van de jonge professional, maar de kwaliteit ervan is belangrijker dan de frequentie!