Tekort aan bedden of verpleegkundigen?

Tijdens de Corona problematiek horen we regelmatig vanuit politici en medici de roep om meer ziekenhuisbedden. Vooral de intensive care wordt hierbij expliciet genoemd, maar het betreft natuurlijk ook de bedden op de verpleegafdelingen. Ziekenhuizen zijn vanaf de eerste golf hard aan de slag gegaan om extra ‘capaciteit’ voor elkaar te boksen. In veel gevallen is dit gelukt wat betreft het organiseren van apparatuur en benodigde middelen. Het probleem zit in het tekort van personeel en in de meeste gevallen gaat het hier specifiek om een tekort aan verpleegkundig personeel.

Vóór de Corona pandemie hadden we in Nederland ook al te maken met een tekort van ongeveer 10 tot 15 duizend verpleegkundigen in de zorg, waarbij de verwachting is dat dit (zonder natuurlijk rekening te hebben gehouden met COVID) nog verder zal gaan oplopen tot ongeveer 25-30 duizend in 2030.

Iedereen in de zorg zet momenteel tijdens de pandemie er een extra tandje bij en voor de acuut oplopende tekorten van verpleegkundigen worden creatieve oplossingen gezocht. Dit blog zal daarom ook niet verder gaan over de huidige en (hopelijk) uitzonderlijke situatie. Wel wil ik het hebben over de langer al bestaande werkdruk onder verpleegkundigen in het ziekenhuis, oftewel de verpleegkundige/patiënt ratio, en de gevolgen hiervan voor de patiënt.

Beddentekort

De problematiek van gebrek ‘aan bedden’, zoals dit in de media vaak misleidend wordt geformuleerd, is niet een nieuw of zeldzaam verschijnsel. Tijdens de regelmatig terugkerende griepseizoenen zijn we vaker geconfronteerd met het nieuws dat de ziekenhuizen bomvol liggen en er een tekort aan bedden is. Maar de term ‘beddentekort’ is wel misleidend. Het lijkt hierbij te gaan om een gebrek aan materiaal en middelen, maar gaat in de meeste gevallen over een tekort aan verpleegkundigen die de juiste zorg kunnen leveren om de gewenste gezondheidsuitkomst te bereiken. In meerdere partijprogramma's van de afgelopen verkiezingen stonden passages waarbij werd gesproken over ziekenhuizen en afdelingen weer willen openen, of het huidig aantal IC-bedden verhogen. Het openhouden van ziekenhuizen, afdelingen en meer bedden beschikbaar willen hebben is toch zinloos wanneer er een dergelijk personeelstekort in de zorg bestaat? Het is zeer inefficiënt om extra bedden te hebben wanneer er geen verpleegkundigen zijn om deze patiënten te verplegen. Door het probleem te benoemen zal meer bewustwording ontstaan tot welke gevolgen een bestaand tekort kan leiden.

 

De hoeveelheid patiënten waarvoor één verpleegkundige de verantwoordelijkheid draagt is van belang voor de gezondheidsuitkomst van de patiënt. We noemen dit de patiënt/ verpleegkundige ratio. In de staat Californië (Amerika) en in enkele staten van Australië is deze ratio bij wet geregeld! Voor elk afdeling in het ziekenhuis staat wettelijk vast hoeveel patiënten een verpleegkundige maximaal mag verplegen. Dit om complicaties en andere negatieve gezondheidsuitkomsten zoveel als mogelijk te voorkomen. In Nederland lijkt het vraagstuk om ‘bedden’ meer een capaciteitsvraagstuk te zijn, dan dat er een relatie wordt gelegd met de kwaliteit van de zorg.

 

Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over de verpleegkundige/patiënt ratio?

Er zijn meerdere internationale onderzoeken gedaan naar de invloed die de personele bezetting van verpleegkundigen heeft op de gezondheidsuitkomst van de patiënt. Het gaat hierbij om het maximum aantal patiënten dat een verpleegkundige tijdens zijn/ haar dienst krijgt toegewezen. Hoewel er kanttekeningen kunnen worden geplaatst bij enkele onderzoeken wat betreft bewijslast, kunnen we toch wel een aantal uitspraken doen wat betreft de patient/verpleegkundige ratio. We zullen de resultaten in de volgende groepen onderverdelen:

  1. Patiënt gerelateerde uitkomsten (waaronder overlijden in het ziekenhuis, ontstaan van decubitus, medicatiefouten, ontstaan infecties, valincidenten)en
  2. Verpleegkundig gerelateerde uitkomsten (burn-out, prikaccidenten, blijvend werken in de zorg en ziekmeldingen)

 

Patiënt gerelateerde uitkomsten bij hoge patiënt/ verpleegkundige ratio

Overlijden in het ziekenhuis

  • Meerdere studies leggen een verband tussen een hogere patiënt/verpleegkundige ratio en een hoger overlijdensrisico in het ziekenhuis. Daarnaast is de bezetting ook van invloed op de opnameduur, waarbij een hogere ratio leidt tot een verlengde opnameduur.
  • Er worden cijfers gepresenteerd waarbij wordt aangegeven dat de kans voor de patiënt om te overlijden in op een acute zorg afdeling met een lage patiënt/verpleegkundige ratio tot 14% lager kan zijn.

Medicatiefouten

  • Wanneer het aantal verpleegkundigen per dienst afneemt, nemen ook medicatiefouten toe. Hieronder ook parenterale medicatiefouten dat in sommige gevallen tot ernstige complicaties of zelfs tot overlijden van de patiënt leidt.

Ontstaan van decubitus

  • Hogere bezettingsgraad van verpleegkundigen wordt geassocieerd met een lagere incidentie van decubitus.

Ontstaan infecties

  • In verschillende onderzoeken wordt beschreven dat de patiënt/ verpleegkundige ratio van invloed is op het ontstaan van nosocomiale infecties (UWI, pneumonie).

Snellere diagnostiek en start medische behandeling

  • Binnen de Spoedeisende Eerste Hulp (SEH) leidt en hogere bezetting tot het eerder toedienen van medicatie bij patiënten met cardiale klachten. Bovendien leidt het sneller tot een definitieve behandeling. De uiteindelijke gezondheidswinst ligt hierbij voor de patiënt hoger.

Valincidenten

  • Er worden meer valincidenten gemeld in situaties waarbij de patiënt/verpleegkundige ratio hoger ligt.

 

Verpleegkundig gerelateerde uitkomsten

  • Studies geven aan dat de jongste generatie verpleegkundigen snel de zorg weer verlaten (vroege uitval). Werkdruk, burn-out en ontevredenheid over salariëring is hier de oorzaak van.
  • Hoge werkdruk vermindert het werkplezier van verpleegkundigen en hierdoor kunnen de professionele waarden en normen afnemen waardoor de kwaliteit van zorg afneemt.
  • Stress op het werk geeft fysieke klachten waardoor verpleegkundige zich sneller ziekmelden. Ook volgen productiviteitsverlies of ziekteverzuim na mentale vermoeidheid.

 

Referenties

Aiken, L. H. (2002). Hospital Nurse Staffing and Patient Mortality, Nurse Burnout, and Job Dissatisfaction. JAMA, 288(16), 1987. https://doi.org/10.1001/jama.288.16.1987

Beddentekort niet opgelost na griepepidemie. Federatie Medisch Specialisten. (2018, April 5). https://www.demedischspecialist.nl/ nieuws/beddentekort-niet-opgelost-na-griepepidemie.

Butler, M., Collins, R., Drennan, J., Halligan, P., O'Mathúna, D. P., Schultz, T. J., … Vilis, E. (2019). Hospital nurse staffing models and patient and staff-related outcomes. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://doi.org/10.1002/14651858.cd007019

Cho, S.-H. (2001). Nurse staffing and adverse patient outcomes: A systems approach. Nursing Outlook, 49(2), 78–85. https:// doi.org/10.1067/mno.2001.114381

Driscoll, A., Grant, M. J., Carroll, D., Dalton, S., Deaton, C., Jones, I., … Astin, F. (2017). The effect of nurse-to-patient ratios on nurse- sensitive patient outcomes in acute specialist units: a systematic review and meta-analysis. European Journal of Cardiovascular Nursing, 17(1), 6–22. https://doi.org/10.1177/1474515117721561

Kane, R. L., Shamliyan, T. A., Mueller, C., Duval, S., & Wilt, T. J. (2007). The Association of Registered Nurse Staffing Levels and Patient Outcomes. Medical Care, 45(12), 1195–1204. https:// doi.org/10.1097/mlr.0b013e3181468ca3

Needleman, J., Buerhaus, P., Mattke, S., Stewart, M., & Zelevinsky, K. (2002). Nurse-Staffing Levels and the Quality of Care in Hospitals. New England Journal of Medicine, 346(22), 1715–1722. https://doi.org/10.1056/nejmsa012247

Zierse, M. (2017, March 15). Zorg in een hotel steeds vaker een oplossing voor beddentekort ziekenhuizen. Trouw. https:// www.trouw.nl/nieuws/zorg-in-een-hotel-steeds-vaker-een- oplossing-voor-beddentekort-ziekenhuizen~b0a1920f/.